Khi sưu tầm hoặc xây dựng một tác phẩm bonsai , “dân chơi” phải đặc biệt lưu ý đến cái gọi là đường mạnh – điểm mạnh hay điểm mạnh, điểm nhấn. Thuật ngữ này có vẻ xa lạ đối với người chơi bonsai nghiệp dư nhưng lại là kiến thức cực kỳ quan trọng dành cho “dân chơi có nghề”.
AgriMark giới thiệu bài viết dưới đây của tác giả Vũ Hưng dịch từ tư liệu nước ngoài khi nói về đề tài này:
Sự nhấn mạnh
Một trong những mục tiêu thường thấy trong sáng tạo bonsai là ráng diễn tả một ý tưởng cao cả nào đó (như mức lý tưởng). Quả là thích thú nếu như người sáng tạo bonsai đang cố phát triển một kiểu mẫu (mới); mà ngay cả người ngắm cũng sẽ rất khoái chí khi thấy nó. Nhiều người trong số chúng ta đã chả từng ráng sức làm ra một cái cây thiệt ngon lành, ý là “trông nó thiệt đã”, “đã” hơn cái cây ngoài thiên nhiên. Tức là muốn tạo ra một “siêu tuyệt phẩm bonsai”.
Trong tập sách này, tôi không hề có ý đề cập đến kiểu “sáng tạo siêu tuyệt phẩm bonsai”. Thay vào đó, tôi chỉ đưa ra vài khuôn mẫu làm thí dụ cho vài loại cây hay là vài hình dạng cây nào đó mà thôi.
Nhận xét qua hình dạng cây Thích ba thùy ở bên, chúng ta thấy người làm cây Bonsai này vẻ như đã bỏ nhiều công sức khiến cho sáng tạo có thể đã bị quá lố. Thế nhưng mà, để việc truyền đạt dễ có hiệu quả, việc thiết kế tác phẩm lại phải biết dùng những chuyện “hơi lố một chút”. Trong nghệ thuật, cái sự cường điệu (hơi lố một tí ấy) trong việc thiết kế một tác phẩm được gọi là nhấn mạnh. Hay có bạn gọi là “điểm nhấn” của tác phẩm.
Như trong ngành điện ảnh chẳng hạn, khi đạo diễn muốn quay một cảnh diễn trong bóng tối, ông ta sẽ kiếm cách sao cho tạo được chút ánh sáng rọi vào mắt của diễn viên. Có như vậy, khi diễn viên biểu lộ nỗi đau buồn, vẻ sợ hãi hay thoáng kinh ngạc nào đấy trên gương mặt thì khán giả mới “thấy được” sự diễn tả “ăn khách ” này cho cảnh trong phim. Dẫu biết rằng ánh sáng ấy có chút gì đó “nhân tạo”, nhưng rõ là nó hết sức “có giá trị” trong việc truyền đạt cảm xúc tới khán giả xem phim.
Hoặc giả như trong hội họa cũng vậy. Khi họa sĩ muốn thực hiện hình ảnh một vị anh hùng dân tộc, họ chọn góc nhìn sao cho hình ảnh vị anh hùng như đứng vượt trội lên trên và đang nhìn xuống “người xem” thì mới tỏa lộ được “nét hào quang” của vị anh hùng đó. Đấy chính là cách mà họa sĩ dùng để truyền đạt được sức mạnh, quyền lực, cùng anh hùng tính của người trong bức tranh. Ở trường hợp này, “góc nhìn” để vẽ nhân vật trong tranh đã giúp việc thực hiện điểm nhấn.
Ngay như trong nghệ thuật chụp ảnh cũng thế. Nhiếp ảnh gia có thể gia tăng thêm “mức độ nhấn” cho khu vực chủ điểm bằng cách làm những những khu vực khác trong bức ảnh “hơi mờ nhòa”. Thế là chúng ta sẽ chú mục vào “khu vực rõ nét” trước, và đấy sẽ chính là “điểm nhấn” của bức ảnh.
Trong bonsai, việc “nhấn mạnh” thường là liên quan đến một số vấn đề như vầy (tuy không phải là luôn luôn liên quan): kích cỡ, góc nhìn (cách nhìn), chuyển động, mức thô mịn.
Những thí dụ thực tế
Thí dụ 1
Ở hình ảnh dưới đây, sức mạnh và năng lực là điều được nhấn mạnh. Chính hình ảnh khối thân vừa đồ sộ vừa vót ngọn đã diễn đạt tính cách đó. Kiểu thiết kế như trên khá là phổ biến, được gọi là bonsai kiểu võ sĩ Sumo Nhật bản. Ngoài việc diễn dạt năng lực do kích cỡ và độ vót đường thân, hình ảnh cây kiểu này còn “miêu tả” rằng người xem đứng rất gần cây. Gốc to bè, thân lùn vót nhọn đã khơi ra cảm giác như thể bạn đang đứng ngay sát gốc (và ngửng đầu ngắm) một đại thụ vút cao đầy mãnh lực vậy. Kiểu thiết kế như những cây ở hình dưới đây được coi là diễn đạt sự kỳ lạ. Ngoài việc là một hình ảnh diễn tả về năng lực và kích cỡ, kiểu thiết kế chủ trên sự kỳ lạ này thường nhiễm vào ba cái chuyện cổ tích, thần tiên hoặc là phóng tác ra theo hình ảnh chuyện thần thoại nào đó.
Sự kỳ lạ vốn có một mãnh lực rất lớn tới người sáng tác, thành thử nhà nghệ sĩ sáng tạo bonsai rất thường bị cuốn hút vào “điểm nhấn” kỳ lạ cho bonsai. Biết bao nhiêu người chúng ta đã kỳ công ráng tạo ra những tác phẩm bonsai chính vì: chúng ta tìm thấy có vài điểm nào đó ở bonsai đã kích thích cái vụ: khoái sự kỳ lạ của chúng ta đó sao?
Sự kỳ lạ này một khi đã truyển cảm hứng cho chúng ta sáng tạo, thì nó lại hay dây dưa đến kiểu đường nét như tranh biếm họa (tức là vẽ sự vật không bình thường nữa: đầu thật to, chân tay ngắn ngủn ….). Thế là cái cây của chúng ta cũng đâm ra có hình ảnh kiểu cái cây trong biếm họa. Mà đã là kiểu như vậy thì nét tự nhiên và tính “đại thụ” của cái cây bonsai đã trở thành thứ yếu, vì điểm nhấn hàng đầu sẽ là nét kỳ lạ.
Thí dụ 2
Những bonsai dưới đây được thiết kế với điểm nhấn nhằm vào những tác động hung bạo, vùi dập đủ phương, của thiên nhiên vào đám cây này. Cả ba bonsai đều truyền đạt đến người xem rằng những cơn gió giật hung tợn đã làm cho cây cối xoắn lại thế nào, hay là u nần ra sao. Và, người xem cũng nhận ra sức chuyển động mạnh mẽ được gói gọn trong những bonsai ấy.
Thí dụ 3
Những thiết kế bonsai dưới đây nhấn mạnh vào sức giằng co giữa sự sống và cái chết đang xảy ra trên cái cây. Cây được mô tả cái cảnh đang bị vùi dập dưới sức cuồng nộ của trời đất, ấy thế mà cuộc sống vẫn cứ là “trường kỳ” bám trụ để vươn lên đấy!
Một trong những chuyện khiến những hình ảnh trên trông hết sức thú vị và tỏ sức mãnh liệt, chính bởi chúng ngược hẳn với cuộc sống ngắn ngủi của chúng ta. Mỗi khi ngắm những bức hình phô sức chống chỏi giữa sống và chết như vầy, đầu óc chúng ta lại thường suy nghĩ về chính chúng ta chứ không phải là về cái cây: đấy là lý do loại hình bonsai dạng này càng ngắm càng gây nỗi thích thú đến người xem, theo cái kiểu “trông cây mà ngẫm đến mình”. Thành thử, cứ mà so sánh thì, rốt lại, cuộc sống của chúng ta quả là trở nên vô nghĩa, chả là gì cả, trước những thể trạng đang cùng với tuổi thọ hiện diện ở mấy cây này.
Thí dụ 4
Chi cành của những cây dưới đây đang phô diễn những chuyển động nhẹ nhàng, mềm mại, ấy là truyền đạt vẻ đẹp và nét duyên dáng. Đường thân thanh mảnh kết hợp với nét tao nhã của chi cành quả là nêu bật đường duyên nét đẹp phái nữ. Cả đến lớp vỏ mịn màng cũng hòa vào việc gợi ra nữ tính và sắc đẹp
Qua những điều được trình bày ở phần trên, các bạn hẳn thấy rõ ràng là việc mô tả những hình ảnh có trong thiên nhiên cũng chính là việc diễn tả phẩm cách con người trong đó, tác giả gọi là nhân cách hóa trong sáng tạo nghệ thuật.
AgriMark chỉ chia sẻ rút gọn phần chính của chủ đề này qua bài dịch của tác giả. Các bạn yêu bonsai sẻ có dịp được nghe một số nghệ nhân nhiều kinh nghiệm bàn về chủ đề này nhiều hơn nữa, và đừng quên chia sẻ kiến thức cho bạn bè mình tham khảo nhé!
Xem thêm: Những “tỉ lệ vàng” cần lưu ý trong bộ môn nghệ thuật bonsai ll Kinh nghiệm về chọn chậu cho Bonsai ll Kỳ công thú chơi cây cổ ll Kinh nghiệm nghệ nhân về việc “chọn mặt tiền” Bonsai
