Kỹ thuật uốn cành, tạo dáng là một bước không thể bỏ qua đối với người chơi cây cảnh. Tùy thuộc vào từng chủng loại cây mà ta có thể thực hiện theo từng thời điểm khác nhau. AgriMark tổng hợp những phương pháp và chia sẽ kinh nghiệm của những nghệ nhân bonsai để bạn đọc tham khảo.
Trước khi uốn cành, tạo dáng
Trước khi uốn, cần tỉa bớt lá, cắt bỏ những cành quá sát nhau gây khó khăn trong việc tạo dáng cho cây. Trong cấu trúc bonsai, nên tránh những cành song song, tỏa đều, gối lên nhau, uốn về phía sau, trước chéo, đối xứng và cành rũ. Nên loại bỏ vỉ chúng làm mất vẻ thẩm mỹ của tổng thể cảnh quan.
Ngoài chú ý kỹ thuật trồng cây, người chơi bonsai cần chú ý tới việc uốn cành nghệ thuật
Kinh nghiệm của nghệ nhân Lâm Ngọc Vinh về việc chọn thời điểm uốn cành và tùy từng chủng loại cây
Trước hết xin khẳng định rằng uốn cây theo mùa là quan điểm sai lầm. Bạn cần quan sát xem tình hình sức khỏe của cây thế nào rồi mới quyết định uốn hay không. Về thời điểm nói chung là chọn lúc nào cây chuẩn bị bước vào thời kì phát triển mạnh thì uốn là thời điểm tốt nhất bình thường là mùa hè và mùa xuân.Và TUYỆT ĐỐI KHÔNG ĐƯỢC LẶT LÁ UỐN CHI KHI LÁ CÒN NON.
Còn về chủng lọai Tổng hợp có thể chia ra làm 2 lọai cây để chọn cách thức uốn:
– Đối với lọai cây xanh quanh năm thì quấn dây vào thời điểm nào cũng được (nhưng với các loại như tùng thì thời điểm tốt nhất là trước khi cây sắp bung chồi, tức là khi mà những tổn thương bạn gây ra cho cây sẽ nhanh chóng được phục hồi nhất, nếu bạn uốn vào cuối thu trước khi cây thu nhựa thì mặc dù cây bạn đang rất sung mãn sau một mùa hè phát triển nhưng rất có thể những tổn thương bạn gây ra cho cây sẽ không lành trong suốt mùa đông lạnh giá) .
– Đối với loại cây rụng lá theo mùa uốn trước khi cây đâm chồi (những tổn thương sẽ mau chóng được chữa lành) hay khi cây bắt đầu rụng lá ( lá hơi vàng chút thì lặt gần hết và uốn- lúc này cây khỏe sau một mùa hè tích nhựa nên sẽ chịu được tổn thương).
Nói riêng về một số chủng lọai có một số cần chú ý sau:
- Các lọai tùng hay lọai lá kim, lá dài như Vạn niên tùng, dương, thanh liễu, ngọa tùng, duyên tùng, thông … thì không được lặt lá hoặc thay chậu trước khi uốn.
- Các lọai cây xanh quanh năm hoặc xanh với thời gian dài như sanh si, kim quýt khi lặt lá để uốn nên chú ý : không lặt hết mà phải chừa lá lại hoặc cắt nửa lá già nếu cây còn non, hoặc phải lặt hết tòan bộ lá đối với cây già.
- Mai chiếu thủy: cũng phân làm 2 lọai:
- Loại xanh quanh năm như Thanh mai, kim thanh mai, lá tứ, kim lá tứ, đuôi chồn…không nên lặt lá khi uốn
- Lọai rụng lá theo mùa như lọai lá kim: thì khi thấy lá vàng khỏang 20% thì phải lặt tòan bộ, nếu không cây sẽ ttự động bỏ chi, hay yếu dần, sau khi lặt có thể uốn ngay.
- Riêng lọai lá trung và lá lớn uốn khi đã lặt hết lá già.
- Sam núi: Uốn khi chi còn xanh hoặc hơi sẫm màu.
- Các lọai cây da mỏng như Khế, Sơri, Bông giấy…không nên lặt lá khi uốn, Phải uốn cong từ từ trong 1 thời gian, không nên uốn ngay, khi uốn tránh làm da bị “vỡ nước” sẽ gây bỏ cành
- Linh sam, hoặc các lọai cây dễ bị trả lại vị trí cũ sau khi tháo dây: Để tránh trường hợp uốn không bị trả lại, khi uốn phải chú ý vừa uốn vừa xoắn vặn, tại các điểm cong khi uốn chú ý uốn quá điểm cong mình mong muốn cho đến khi nghe phần gỗ bên trong hơi “chuyển mình” thậm chí hơi bị rạn da 1 chút rồi uốn lại điểm mình định làm.
Chọn dây uốn cành
Dây cuốn có thể mua tại cửa hàng sắt, cửa hàng dụng cụ cây cảnh, loại dây đồng tái sử dụng từ động cơ là rẻ nhất. Thường có sẵn loại dây đồng và dây kẽm. Dây chì thường dễ làm hơn và có thể tái sử dụng. Ngoài ra còn có loại dây có quấn vải vòng quanh, ưu điểm và bảo vệ cây, tránh ánh sáng mặt trời làm nóng dây dẫn tới bỏng cây, tuy nhiên nhược điểm là dễ gây nấm mốc ở những vùng mưa nhiều.
Lưu ý, không nên dùng dây sắt vì dễ bị gỉ sét, đối với một số loại cây lá kim, dây sắt sẽ phản ứng với nhựa cây, gây độc, làm chết cây.
Phương pháp uốn cành
Để đạt hiệu quả cao nhất người chơi thường lấy dây kẽm để uốn cành cây bonsai. Khi uốn cành cần cắt tỉa bớt lá hoặc những cành quá sát vào nhau gây khó khăn cho việc tạo dáng cây bonsai. Uốn thân trước rồi sau đó đến cành chính, tiếp theo là uốn những cành quanh thân cây bonsai tính từ gốc lên đến ngọn cây. Uốn cành lớn trước rồi cành nhỏ sau. Để tạo dáng cây bonsai, quấn dây kẽm theo những hình dáng đã được định hình từ trước, cắm một đầu dây kẽm vào mâm tạo điểm cố định.
Khi quấn dây kẽm, không nên quấn chặt hay lỏng quá và đường quấn chéo phải hình thành những góc 45 độ với trục thẳng đứng của thân cây bonsai. Sau khi quấn xong ta uốn cành bằng cách xoắn thật nhẹ nhàng theo hướng dây kẽm để dây kẽm luôn được giữ chặt vào vỏ cây. Thời gian thích hợp để tháo dây kẽm đối với những cây bonsai sớm rụng lá thường là 3 đến 4 tháng. Riêng đối với những cây gỗ lớn thường là 1 năm. Và có thể uốn cành lại lần hai nếu cây trở lại hình dáng ban đầu.
Cách uốn những nhánh cây lớn hoặc dễ gãy
Cần xác định độ chịu đựng được của cành cây vì không kể về đặc điểm mềm dẻo khác nhau của từng loại cây thì bất cứ cây nào cũng vậy, mỗi cành cây đều có một độ cong nhất định tùy vào vị trí và hướng của nó mọc trên thân cây. Nó sẽ không chịu được sức bẻ ngược lại. Đối với những cành này, nếu cố sức uốn thì cần phải làm thật chậm, hoặc nếu cảm thấy không đủ kiên nhẫn thì nên nghĩ đến một phương án khác để xử lý nó chứ tuyệt đối không được vội vàng mà “sôi hỏng bỏng không”.
Để tạo dáng già nua cho cây, gọt bỏ vỏ một số cành rồi rắc hỗn hợp vôi – lưu huỳnh vào chỗ gọt để chúng đổi sang màu trắng. Trong thiên nhiên, rễ của cây già thường lộ trên đất, bò ngoằn ngoèo. Để tái tạo cảnh kỳ dị đó, rút rễ cây thật nhẹ nhàng hàng năm khi ta trồng lại cây vào mâm hay chậu khác, cây sẽ dần dần phô bày rễ trên mặt đất. Ta uốn rễ vào thời gian còn ít tuổi cũng bằng cách cuốn dây kẽm sẽ mục trong đất, nhưng những rễ ngoằn ngoèo sẽ giữ nguyên hình dáng.
Theo kinh nghiệm và kiến thức về các loại cây của bạn mà bạn biết rằng mỗi loại cây có độ mềm dẻo khác nhau, do đó tùy vào loại cây mà bạn chọn cách thức nhất định để uốn và xác định mức độ tác động. Nếu bạn vẫn còn băn khoăn không biết độ uốn của cành cây như thế nào thì trước tiên hãy uốn ở một mức độ nào đó đã, rồi để cho cây quen dần, ít hôm sau bạn lại uốn tiếp.
Tháo dây
Tháo dây khi dây đã ăn hơn 1/3 đường kính vào vỏ cây. Đây là lúc thích hợp nhất vì cành đã tương đối định hình. Tháo dây quá muộn sẽ để lại những vết hằn sâu khó khắc phục. Khi gỡ dây, gỡ từ ngọn trở về gốc, ngược lại với quá trình quấn.
Xem thêm: Kỹ thuật và kinh nghiệm trồng cây Tắc (quất, hạnh) II Kinh nghiệm điều chỉnh rễ và kỹ thuật tạo rễ cho Bonsai
