Tản mạn về Cây Kim Quýt

AgriMark giới thiệu bài viết của tác giả Lê Thạnh (Quảng Nam) nói về cây Kim Quýt, một loài cây kiểng đứng hạng nhất nhì trong giới làng chơi cây cảnh cổ truyền Việt Nam, nhất kim, nhì nguyệt, tam cần, tứ mai.

Mời bạn đọc thưởng lãm:

Chuyện làng chơi: KIM QUÝT, LOÀI CÂY QUÝ KHÔNG CHỈ ĐỂ LÀM CẢNH…

Quay quần quanh bàn với vài món nhấm giản đơn, nhấp chén rượu kim quýt để cùng lúc cảm nhận đúng đủ 5 thứ vị hòa quyện cùng một mùi hương quyến rũ mà lòng thấy lâng lâng sung sướng khi ngộ ra một điều: Trên đời còn có một loại hương – vị tuyệt diệu và quý giá đến thế…

Cây kim quýt có tên khoa học là Triphasia trifoliata P. Wilson, là loài cây nhiệt đới, thuộc họ cây có múi (cam quýt), thân gỗ nhỏ, mọc bụi tự nhiên. Ở nước ta cây kim quýt phát triển tự nhiên chủ yếu tại các tỉnh phía nam, từ Khánh Hòa trở vào. Miền trung và bắc cây kim quýt đa phần được đưa từ nam ra, qua con đường giao lưu cây cảnh. Do đó, số lượng cây cảnh thuộc chủng loại này nơi đây không nhiều và cũng hiếm có cây lớn.

(Ảnh st minh họa)

Kim quýt có đặc tính phân cành sát gốc, có gai nhọn, nhỏ hướng lên, lá kép, 1 chính 3 phụ. Hoa kim quýt mọc từ nách lá theo cụm, mỗi cụm có 1- 3 chiếc, khi nở màu trắng sáng, có hương thơm. Tuy nhiên, điều đặc biệt hơn cả từ cây kim quýt là đặc tính nhiều quả, đồng đều và chín đỏ, ấn tượng. Chính từ đặc điểm đó nên người ta cho rằng kim quýt là loài cây phong thủy, mang lại tài lộc cho chủ nhân và cả người thưởng lãm. Tuy nhiên, đây cũng chỉ là quan niệm hạn hẹp. Phổ biến và dễ chấp nhận hơn là quan niệm rằng: khi kim quýt có quả chín rộ, đỏ mọng chính là sự thể hiện những kết quả tốt đẹp, hiểu cả theo nghĩa đen lẫn nghĩa bóng, là khát vọng muôn thuở của con người. Ngoài ra từ “kim” trong kim quýt còn có ý nghĩa là“vàng” và từ “quýt” phát âm rất gần giống với từ “cát” trong chữ Hán, là những từ mà trong các dịp lễ, tết, những sự kiện trọng đại ai cũng muốn… nghe.

Kim quýt là loại cây có rễ chùm, lá nhỏ. Thân mộc vừa cứng, vừa dòn, tốc độ sinh trưởng lại rất chậm. Từ lẽ đó, để tạo hình thành công một cây kim quýt đạt chuẩn bonsai thường phải mất rất nhiều thời gian. Tuy nhiên, khi tác phẩm bonsai kim quýt đã hoàn chỉnh thì tính ổn định lại rất cao. Thế nên, dù giá cả của cây kim quýt thường cao hơn so với các chủng loại khác song nó vẫn được nhiều người yêu thích và lựa chọn.

Cùng họ cây có múi như chanh, cam, bưởi, nhưng kim quýt có những đặc tính khá độc đáo mà từ đó, nếu biết cách khai thác thì người chơi cây có thể tạo nên những điều thú vị.
Với đặc tính sây hoa và dễ đậu quả, khi chín quả lại có mầu đỏ, bóng, đến mùa trái chín là lúc cây kim quýt trình làng một hình ảnh đẹp và ý nghĩa nhất của mình. Kích thước của mỗi quả kim quýt nhỏ. Quả lớn nhất cũng không lớn hơn viên bi trẻ con chơi nhưng bên trong quả lại chỉ có vỏn vẹn 1 cái hạt, to đùng bằng nguyên cái… hạt chanh. Hoạ hoằn lắm mới thấy có quả chứa đến 2, 3 hạt…

Khi chín mọng quả kim quýt có một thứ hương – vị rất đặc biệt. Trong chất dịch sánh đặc, màu vàng nhạt đó không chỉ hội đủ cả năm thứ vị trên đời (ngọt, chua, đắng, cay, mặn) mà còn đi kèm với một mùi hương rất riêng. Tất cả đều hòa quyện vào nhau để tác hợp thành một thứ hương vị độc đáo, vô tiền khoáng hậu…

Rượu kim quýt – Không phải ai cũng đủ duyên để nhấm lấy một lần

Tuy nhiên, lý do để người ta “mê” trái kim quýt không chỉ là hương vị, mà còn ở tính hữu ích của nó. Đã có nhiều tài liệu khoa học khẳng định, ngoài tác dụng bổ phế, trừ ho, quả kim quýt còn “bổ” được… “chuyện ấy” cho giới mày râu nữa. Chưa cần kiểm chứng, chỉ cần nghe qua những thông tin vào hàng “nhạy cảm” và thú vị như vậy kim quýt đã đủ làm cho giới chơi cây thuộc “cánh đàn ông” ngất ngây vì… thích. Từ những đặc tính đó, trong mỗi mùa trái chín, người sành chơi kim quýt không bao giờ bỏ qua cơ hội để chế tác nên một món đặc sản quý hiếm để tiếp đãi thân hữu mà không phải ai cũng có thể đủ duyên để được nếm lấy một lần – Món Rượu kim quýt.

Tuy nhiên, để có được bầu rượu kim quýt như ý, người chơi cây cũng cần phải lưu ý vài vấn đề về kỹ thuật. Cây kim quýt để lấy trái phải thật sự là cây sạch. Trong suốt quá trình sinh trưởng không được dùng bất cứ thứ hóa chất độc hại nào. Nước tưới cũng chỉ được dùng nước sạch. Phải chọn chỗ đặt cây nhiều nắng và sạch sẽ, tốt nhất là sân thượng. Phải nuôi cây trong môi trường không có hoặc ngăn ngừa hiệu quả lũ chim chóc, sâu bọ phá hoại. Nếu cần thiết, phải… giăng màng hoặc làm nhà kính cho cây, nhằm tránh các vị khách không mời kia có thể đến đẻ trứng, làm tổ…

Đến mùa trái chín, người ta chọn những trái chín mọng, lành lặn, không sâu bọ và đồng đều để thu hái. Sau đó chúng được phơi dưới nắng to vài ngày, cho đến khi quả kim quýt co lại và dẽo như hạt nho khô là được. Khi đó, quả kim quýt được rút nước là sự đảm bảo cho độ mạnh và độ “phê” của rượu thành phẩm sau này. Rượu dùng để chế tác phải đủ mạnh. Voka Hà Nội hoặc Bầu Đá loại I, có độ cồn xấp xỉ 40 thường là sự lựa chọn tốt nhất. Từ khi cho trái vào rượu để dầm đến khi có rượu thành phẩm mất khoảng 3 tuần lễ. Nếu để lâu hơn, rượu sẽ chuyển sang vị đắng. Nhưng nếu vì nôn nóng mà sớm mở bầu thì sẽ không đủ thời gian để tất cả các mùi vị đặc biệt của loại trái quý hội tụ cùng nhau. Và như thế sự thú vị cũng sẽ vơi đi rất nhiều…

Hàng năm, đến mùa kim quýt chín rộ, trong khung cảnh yên bình, mát mẻ đầu thu, bạn bè thân hữu xúm xít quanh những chậu kim quýt đỏ rực, vừa để chiêm ngưỡng tác phẩm đẹp, vừa để nhâm nhi chén đặc sản quý và tán tụng những chuyện trên trời dưới đất thì thật thú vị biết bao. Riêng tôi, chỉ với vốn liếng có mấy chậu kim quýt bonsai nhưng là những cây rất sây quả nên mỗi mùa tôi đã hái được đến gần 2 cân quả chín để dầm trong 5 lít rượu mạnh, đủ để mang lại cho tôi và một số thân hữu những điều thú vị, mỗi năm chỉ có 1 lần. Quay quần quanh bàn với vài món nhấm giản đơn, nhấp chén rượu kim quýt để cùng lúc cảm nhận đúng đủ 5 thứ vị hòa quyện cùng một mùi hương quyến rũ mà lòng thấy lâng lâng sung sướng khi ngộ ra một điều: Trên đời còn có một loại hương – vị tuyệt diệu và quý giá đến thế. Tuy nhiên, thường thì niềm vui ngắn chẳng tày gang. “Cầu” thì lớn mà “cung” chẳng là bao. Với 5 lít đặc sản đó chỉ đủ cho tôi tiếp tri âm, tri kỷ được vài ngày là xong. Thế là chúng tôi lại phải khắc khoải thòm thèm chờ đợi mùa trái chín năm sau…